Đình thần Tân Xuyên (Đình), tọa lạc tại khóm 3, phường 4, thành phố Cà Mau, tỉnh Cà Mau. Dưới thời nhà Nguyễn, vùng đất này mang tên làng Tân Xuyên, đến thời Pháp thuộc được đổi tên là làng An Xuyên thuộc quận Cà Mau. Khi quận Cà Mau được nâng lên thành lập tỉnh An Xuyên thì tên làng được lấy lại như tên cũ là làng Tân Xuyên.
 

Đình thần Tân Xuyên.

Hiện nay, tên đề trên bảng tên là “Đình Thần Hoàng”, nhưng trong dân gian vẫn còn lưu truyền một số tên gọi khác: Đình làng Tân Xuyên, Đình An Xuyên, Đình Thần Hoàng. Nội dung ghi trên sắc thần (hiện nay còn bản sao) do Vua Tự Đức sắc phong vào năm 1852 (Tự Đức ngũ niên) có ghi rõ: “gia tặng Quảng hậu Chính trực Hựu thiện Đôn ngưng chi thần nhưng chuẩn Long Xuyên huyện Tân Xuyên thôn”. Trong sách “Cà Mau xưa” (Nghê Văn Lương, Huỳnh Minh biên soạn; Nxb Thanh niên, 2003) có bài “Đình làng Tân Xuyên” (trang 151-154) xác định rõ tên gọi của Đình là Đình thần Tân Xuyên. Nội dung câu đối tại Đình thần Tân Xuyên cũng thể hiện địa danh Tân Xuyên

Căn cứ vào tên địa danh được ghi trong Sắc thần do vua Tự Đức sắc phong (1852) và tên làng trong lịch sử, nội dung câu đối tại Đình, cùng với các tư liệu đã xuất bản, có thể xác định tên gọi di tích là Đình thần Tân Xuyên.

Hàng năm, vào ngày 13 và 14 tháng 3 âm lịch, Đình thần Tân Xuyên tổ chức lễ hội Kỳ yên, cầu cho quốc thái dân an, mưa thuận gió hòa, bá tánh an cư lạc nghiệp. Đông đảo quan khách và nhân dân địa phương đến cúng viếng rất trang nghiêm.

Lễ Kỳ Yên theo phong tục truyền thống tại Đình thần Tân Xuyên được thực hiện theo trình tự: Lễ Thỉnh Sắc thần, lễ Tiên yết, lễ Túc yết, lễ Đàn cả, lễ Đưa Ssắc thần.

Đình thần Tân Xuyên là một trong những ngôi đình được xây dựng sớm với niên đại gần 2 thế kỷ, góp phần xác định lịch sử khai phá của vùng đất Cà Mau, sự hình thành cộng đồng dân cư người Việt với tổ chức hành chính ổn định. Người Việt từ các địa phương miền Bắc, miền Trung vào đây khai phá đã mang theo những phong tục, tín ngưỡng truyền thống của dân tộc để thực hành trên vùng đất mới.

Lễ Kỳ Yên được tổ chức hàng năm phản ánh ước vọng của cộng đồng dân cư địa phương về một cuộc sống ấm no, hạnh phúc, “an cư, lạc nghiệp”, sự ổn định và phát triển, cầu cho “quốc thái dân an”, mưa thuận gió hòa, mùa màng tươi tốt.
 

Bàn thờ trong chánh điện.

Đình thần Tân Xuyên hiện nay có vị trí thuận lợi để tổ chức các sinh hoạt văn hóa, thực hành tín ngưỡng tâm linh trong cộng đồng. Khu vực này có 04 địa điểm văn hóa tâm linh đã hình thành lâu đời và được đông đảo nhân dân thờ cúng: Chùa Phật Tổ (di tích Quốc gia); Miếu Thần Minh (di tích cấp tỉnh); Am Ngũ Hành và Đình thần Tân Xuyên. Cụm di tích Chùa – Đình – Miếu – Am đã tạo ra sự kết nối về tâm linh hết sức độc đáo, phản ánh đời sống tâm linh của cư dân Cà Mau qua một quá trình hàng trăm năm khai phá, định cư trên vùng đất mới. Nơi đây cũng có điều kiện thuận lợi để tổ chức các hoạt động du lịch tâm linh, thu hút du khách đến thành phố Cà Mau tham gia các lễ hội văn hóa như: Lễ Kỳ yên, lễ Húy kỵ linh thần; lễ vía Bà Ngũ hành; lễ Phật Đản; lễ Vu Lan...

Ngoài ra, Ban Quản trị Đình vào các thời kỳ khác nhau đã có đóng góp tích cực cho 2 cuộc kháng chiến chống ngoại xâm của dân tộc.

Ngày 20/10/2020, Chủ tịch UBND tỉnh đã ký quyết định xếp hạng Đình thần Tân Xuyên là di tích lịch sử cấp tỉnh.